کتابخانه های الکترونیکی

کتابخانه های الکترونیکی

مقدمه:

        مفهوم اصلی کتابخانه الکترونیکی بطور عمده به وانوار بوش برمی گردد. او در تعریف خود در سال 1945 از تواناییهایی صحبت کرد که تکنولوژی جهت ذخیره ، بازیابی و دستکاری اطلاعات در اختیار دانشمندان قرارمی دهد.تعریف او سیستمهای ناکارایی که برای انتقال تحقیقات وجود دارنـد را به مبارزه می طلبد . بیشتر در نیمه دوم قرن بیستم ومخصوصا در چند سال اخیر است که مفهوم واقعی کتابخانه های   الکترونیکی ظاهر شده اند. اکثر تحلیلها بیانگر تغییر اساسی این فرم به یک فرم جدید تهیه اطلاعات هستند. تعریف زیر مصداق این دیدگاه است: [1]

صنعت نشر از تولید تا اشاعه بطورکامل الکترونیکی خواهد شد... در زمینه اهداف آموزشی کتاب منحصرا به مواد عتیقه یا مواد مربوط به زیبایی شناسی اطلاق می شود... اگر شخصی این مفهوم اصلی را نپذیرد، چنین فردی  واقع بین نیست.

     چنین نسخه ایی از کتابخانه ای الکترونیکی بی نظیر است. تغییر و دگرگونی در کتابخانه های الکترونیکـی وجود داشته است و طـی یک فرایند رو به رشد ادامه پیدا خواهد کرد. خط جداکننده ای بیـن فرم های سنتی و الکترونیکی سرویسهای اطلاعات وجوددارد که تدریجا از فرم سنتی به فرم الکترونیکـی حـرکت می کنند. در این میان، اگر به جهـان واقعی برگردیم، کتابخانه های مـدرن بسیـار خوب کـار می کنند،  زیرا این سیستم یک سیستم پیـوندی دورگـه است(یعنی هم فرم سنتی را در بر می گیرد و هم الکترونیکی را ) و برای آینده روبروی ما باقی خواهد ماند.

     بهر حال دلایل مختلفی وجود دارد که به کتابخانه الکترونیکی به عنوان یک پدیده مستقل نگاه می کنند. یکی از این دلیل ها دلایل تاکتیکی است. بـرای مثال تصور کنید دانش آموزی  در کرنل ر که می خواهد  بعضی مـواد را به روش سنتی جستجو کند، نهایتا بـا لحن تندی پاسخ میدهد: من با کتابخانه کاری ندارم.(Collier et al.,1993) کتابخانه  الکترونیکی برای دوستداران خاصی عمل خواهد کرد.

     بطور واضح اگر کتابخانه های مدرن نقش محوری خود را ایفا کنند، اینها به عنوان یک پدیده الکترونیکی ناب به کاربر ارائه می شوند، و این در حالی است که این کتابخانه ها نقش واقعی خود را از طریق بهره برداری از منابع کتابخانه های سنتی تحت پوشش یک ظاهر مجازی ایفا می کنند.

یک کتابخانه الکترونیکی چیست؟

         مسلما یک کتابخانه الکترونیکی، چیزی فراتر از یک وسیله ارائه مطالب است. برای دسترسی به مفهومی عمیق تر از تاثیر تکنولوژی روی کتابخانه های مدرن ، باید به این نکته توجه کنیم که کدامیک از مفاهیم کتابخانه الکترونیکی ، کتابخانه دیجیتالی و کتابخانه دوگانه بیانگر معنای واقعی ما هستند. اگرچه این مفاهیم اکثرا بطور متقابل بکار بجای هم بکار می روند ولی روند توسعه تمایز ظریفی بین آنها ایجاد کرده  است. برای ادامه بحث، لازم است بین مفهوم خدمات کتابخانه الکترونیکی مانند کتابخانه دیجیتالی کالیفرنیا CDL)) از خدمات کتابخانه دیجیتالی مانند کتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان یا کتابخانه دیجیتالی ویرجینیا تمایز قائل شویم. خدمات کتابخانه الکترونیکی چیزی جدا از مجموعه ها و موسسات موجود است، در حقیقت آن یک ماهیت مجازی است. کتابخانه دیجیتالی کالیفرنیا  (CDL)مانند همتای اسکاتلندی خودش کتابخانه دیجیتالی گلسگو (GDL) در مقایسه با سازمانهایی که آن را بوجود آورده اند ماهیتی متفاوت دارد، این کتابخانه دهمین کتابخانه ایی است که به نه کتابخانه سنتی دانشگاه کالیفرنیا اضافه شد.

     بطور مشابه اهداف کتابخانه دیجیتالی گلسگو (GDL) ایجاد یک منبع کاملا دیجیتالی جهت پشتیبانی آموزشی، فراگیری و تحقیقاتی در همه سطوح در شهر گلسگو بود، اما تاکید کمتری بر خدمات دوگانه داشت.در این معنی کتابخانه های دیجیتالی امیدوارند که بتوانند با استفاده از همکاری مجازی موادی  که بر اساس تمایز موسساتی، مالکیت فیزیکی و موقعیت و محل از هم جدا شده اند را در یک جا گردآوری کنند.

     در نقطه مقابل در مفهوم کتابخانه دیجیتالی که توسط کتابخانه های  دیجیتالی ویرجینیا ارائه شد، ماهیت هر کدام از موسسات بطور مستقل و مجزا حفظ می شوند. بنابراین ما باید بین برنامه کتابخانه دیجیتالی ویرجینیا و کتابخانه دیجیتالی دانشگاه ویرجینیا تمایز قائل شویم. خدماتی که در اینجا ارائه می شود براساس اطلاعاتی است که متعلق به ویرجینیا است مانند مجموعه های مخصوص غنی انسانی دانشگاه ویرجینیا و منابع کتابخانه ویرجینیا و همچنین خدمات اضافی و خارجی که به کتابخانه دیجیتالی ارائه می شود خود کلید راهگشایی است. چنین کتابخانه های دیجیتالی غالبا رشد خود را از دیجیتالی کردن موادی که به سختی کپی می شوند و در مجموعه های محلی وجود دارند آغاز می کنند، از آنجا که آنها مجموعه های محلی را در شکلهای متنوعی ارائه می کنند، بی شک خدماتی که ارائه می دهند دوگانه هستند . یک شکل از این عقیده در مورد کتابخانه های دیجیتالی در انگلستان دیده می شود، جایی که دفتر حفاظت ملی در مشارکت با کمیته سیستمهای متصل اطلاعات طرحی را بر روی سرویسهای داده های انسانی  اعمال کردند تا روشی جهت حفاظت از میراث دیجیتالی شناسایی کنند .در اینجا هدف از دیجیتالی کردن مواد اصلی که سخت کپی می شوند، ترکیب آنها با مقوله های زودگذر الکترونیکی است که بایگانی شده اند، مانند وب سایتهای احزاب سیاسی که فقط برای دوران محدود و معین شده ایی نگهداری می شوند.

     این دیدگاه دو مفهوم کتابخانه دیجیتالی و الکترونیکی ـ به شکلی که در بالا تاکید شد ـ را با هم ترکیب می کند و بطور عمده با اهداف حفاظت دیجیتالی پروژه سدارز همگام است. (CURL نمونه هایی از بایگانی دیجیتالی) (Lesk, 1999) بعبارت ساده تر یک کتابخانه دیجیتالی مانند کتابخانه الکترونیکی دربای (UDEL, 2000) معمولا از موادی که توسط دانشجویان کارشناسی استفاده می شوند، برگه های امتحانی، و منابع فنون مطالعه تشکیل شده اند . با این وصف یک کتابخانه دیجیتالی شباهت زیادی به مجموعه های الکترونیکی مفیدی دارد که در پروژه های انتشاراتی مورد نیاز هستند. (ACORN, 1998; HERON, 2000)

     همچنین کتابخانه های دیجیتالی باتوجه به تاکیدی که روی سرویسهای پشتیبانی اضافی و موادی که بصورت منطقه ایی نگهداری می شوند دارند، از یکدیگر متمایز می شوند. کتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان (Lougee, 1998; UMDL, 2000) مواد مربوط به علوم زمین و فضای خود را از طریق کارگزاران تجاری خارجی به خوبی  مواد مختصر آمریکایی داخلی (Price-Wilkin, 1997)تهیه می کنند، اما بیشتر به خاطر اینکه مواد مبتنی بر فهرستهای عمومی پیوسته خود را از طریق  اینترنت بدست می آورند، شناخته شده اند. در انگلستان ما ترجیح داده ایم که سرویسهای فهرست را بصورت مشترک حفظ کرده و یک سرویس ملی مانند  بابل (Dawson, 1997; BUBL, 2000) را ایجاد کنیم که در آن کنترل روی کیفیت و انتخاب و گزینش بصورت مختصری انجام می شود.

کنترل کتابشناختی جهانی و دسترسی جهانی به انتشارات

     نقش کتابخانه دیجیتالی به عنوان یک سیستم فهرست برداری یا نسخه برداری در حد زیادی روی کار کتابخانه سنتی در زمینه کنترل کتابشناختی جهانی اعمال می شود. با ابداع فهرستهای پیوسته از نسخه های محلی که به سختی کپی می شوند و شبکه ایی کردن این اطلاعات و تعلق آنها به کتابخانه محلی، حرفه اطلاعات یک قدم به سمت خلق منابع اشاعه اطلاعات برداشت که این منابع بصورت الکترونیکی نسخه برداری می شوند، بنابراین جوامع عظیم تر محققین قادر نیستند که هیچ مقوله ایی که به شناسایی مواد منتشر شده در جهان گسترده نزدیک باشد، دستیابند. واضح است که نیازهای واقعی برای سطحی ساده از کنترل کتابشناختی جهانی ـ که در جهان کنترل نشده الکترونیک توانایی اشاعه اطلاعات را داشته باشد ـ وجود دارد. پروژه او-سی-ال-سی (Naylor, 1999) قابلیت اجرای استانداردهای فهرستنویسی یا فراداده ایی مانند هسته دوبلین را به سمت منابع الکترونیکی گسترش داد، بنابراین یک وسیله مهمی را برای ایجاد یک کتابخانه الکترونیکی خلق کرد، و زمانی که  پروتکل Z39.50 توانایی هایی را جستجو کرد که توسط  پروژه کلامپس(Stubley,1997) ارائه می شد ـ مانند کی رنس(CAIRNS,2000)  که قادر بود تا خدمات فهرستهای عمومی پیوسته شبکه ایی را  به چند قسمت جستجوی ساده تقسیم کند ـ کنترل کتابشناختی جهانی یک قدم بزرگ به جلو برداشت.

     اما دانستن آنچه منتشر می شود یک مقوله است و دستیابی به انتشارات یک مقوله دیگر. از آنجایی که بسته بندی مدارک کاربران نهایی وابسته به وب  روز بروز رایج تر می گردد، سیستم تحویل الکترونیکی در این ناحیه بیشتر دوگانه است، و از یک میانجی الکترونیکی بعلاوه مکانیسم تحویل مدرک غیرالکترونیکی تشکیل شده است.علیرغم رو آوردهای پروژه هایی مانند اریل (JEDDS,2000) ما همچنان منتظر پیشرفتهایی در زمینه قوانین کپی رایت، یا یک مدل جدید ارتباط تحقیقاتی با قوانین کپی رایت موجود هستیم ، قبل از اینکه کتابخانه های دیجیتالی نقش بالقوه خود را در زمینه نشر و انتشار بروز دهند. این نقش کمتر از تحویل راحت و در دسترس مدارک مربوط به اطلاعات تخصصی مشخص که به دانشجویان ارائه می شود نیست.

انتشارات اختصاصی الکترونیکی و آرشیو

     روشی که در این مقوله بکار گرفته می شود توسط نویسندگانی مانند هارناد نشان داده شد، که محدودیتهای مدل کنترل کتابشناختی وسیستم نشر تجاری را در کتابخانه های الکترونیکی نشان می دهد. با توجه به افزایش قیمتهای انتشارات مربوط به تحقیقات علمی، هارناد(1994) در مورد نقش ناشران تجاری اظهار تاسف می کند، و اظهار می کند که محققین باید به سمت نشر الکترونیکی روی آورند تا بتوانند بر ساختار موجود مربوط به انتشارات دانشگاهی و تحقیقاتی غلبه کنند.چرا باید یک نویسنده اموال اندیشمندانه خود را با پرداخت پول به یک واسطه بدهد، شخصی که چرخه آزاد مواد را با محدودیت مواجه می کند؟ نشر الکترونیکی روشی ارزانتز و عملی تر را  در اختیار دانشگاهها قرار می دهد تا نویسندگان اموال اندیشمندانه خود را با جامعه محققین تقسیم کنند. هارناد محاسبه کرده که نشر مستقل الکترونیکی 25درصد انتشارات متداول هزینه می برد، و به موفقیت بایگانی پیش پرینت (قبل از چاپ) پائول گینسپارگ  لوس آلموس هپ (Senecal, 2000;CORC,2000) جایی که محققین خود یک منبع الکترونیکی از اموال اندیشمندانه خود ایجاد کرده اند. استانداردهای توصیف کتابشناختی در این نمونه از کتابخانه های الکترونیکی در مقایسه با اطلاعات توصیف شده در کتابخانه های دیجیتالی از اهمیت کمتری برخوردارند. چنین ایده هایی بسیار موثرند.

     مجموعه منابع دانشگاهی و انتشاراتی محققین پیمان گسترده جهانی را با موسسات تحقیقاتی، کتابخانه ها و سازمانها  منعقد کرد تا یک مشارکت جدید با ناشران ایجاد کند. با توجه به چنین ارتباطی، یک روش ارزانتر و مبتنی بر تکنولوژی پیش بینی می شود که اطلاعات علمی را اشاعه می دهد. همکاری  با ناشران جامعه تحقیقاتی مانند جامعه شیمی آمریکا(American Chemical Society) ، جامعه شیمی رویال (Royal Society of Chamistry)و جامعه فیزیک آلمان  (German Physical Society) راه میانبری است که بین مدل متضاد هارناد گیسنپارگ و مدلهای تجارتی دور از دسترس امروزی ایجاد شده است.

 کنترل کتابشناختی جهانی و بایگانی الکترونیکی

     شاید مهمترین درسی که از نوشته های هارناد و گرینسپارگ دریافت می شود این است که در مقایسه با دنیای کتابخانه سنتی، عملکرد کنترل کتابشناختی جهانی منجر به دسترسی بهینه به انتشارات نمی شود. در واقع برای دستیابی به سطوح مختلف کنترل کتابشناختی جهانی که به کتابخانه های سنتی کمک می کند به ایجاد یک کتابخانه الکترونیکی نیاز داریم، جایی که جامعه متخصصین مواد را منتشر و بایگانی می کنند. این کار باعث می شود که کتابداران قادر به رفع بعضی مسائل مربوط به ردیابی اطلاعات در اینترنت نباشد. برای مثال: تیم برنرزـ لی اظهار می دارد: وظیفه یک استاد طراحی کننده وب ایجاد  URLهایی است که شما را قادر می کند تا دو سال، بیست سال و حتی دویست سال ایستادگی کنید.(Berners-Lee et al.,1998) با توجه به اینکه طول عمر جاری یک URL آنطور که گفته می شود  75روز است و براساس نوشته های ژاکوب نیلسن (Nilsen,1998) و بررسی هایی که موسسه معتبر Graphics Visualization & Usability انجام داده است (GVU,1997)،که 60  درصد استفاده کننده گان وب جهان گستر با این مشکل بطور دایمی روبرو هستند،  به این نتیجه می رسیم که طراحان وب وظیفه خود را در رابطه با حفظ پایداری URL به خوبی انجام نداده اند.

     این باعث شد تا مسئولین کتابخانه های الکترونیکی به فکر منابع دیجیتالی بیفتند و آنها را پیگیری کنند. میلر (1996) اظهار می کند که جامعه کتابخانه های دیجیتالی در مقایسه با طراحان وب باید موسسات با سابقه ایی را شناسایی کند که برای حل نهادی کردن نامها به نامهای جاری برای آینده قبول مسئولیت می کنند، و کار سازمانهایی مانند OCLC که تعهدی مجانی با Persistent Uniform Resource Locators(PURLs) (Paul Ginsparg`s Los Alamos HEP. Ginsparg, 2000) که بصورت مجانی هستند را در مقایسه با IETF و W3C روی نامهای منابع هماهنگ (Uniform Resource Names URNs (IETF URN Working Group, 2000)) تحسین می کند.

     اما حفظ و نگهداری کتابخانه های الکترونیکی بدون در اختیار داشتن منابع موجود امکان پذیر نخواهد بود، چراکه برای حل یک مساله ابتدا باید صاحب آن مساله بود.

آثار ژورنالی جستجوی پیوسته و دستیابی کاربر نهایی

     با افزایش دسترسی کاربران نهایی به پایگاههای اطلاعات کتابشناختی در بریتانیا و آمریکا اهمیت ایجاد امانت الکترونیکی منابع جهت بهبود ارائه خدمات به مراجعه کنندگان را بیش از پیش نمایان کرد. در آمریکا به جای توجه به اطلاعات ژورنالهای خارج از محیط آموزشی، دانشگاهها تصمیم گرفتند که مجموعه کاملی از اطلاعات و داده ها را تحت پوشش یک گواهی محدودیت زمان خریداری کنند و برای کاربران محدوده دانشگاهی امکان دسترسی الکترونیکی مجانی فراهم کنند. دانشگاههای بریتانیا در موقعیتی نبودند که مجموعه داده هایی مانند ISI را برای یک موسسه خاص بخرند و در نتیجه بصورت کنسرسیوم (ائتلاف کوتاه مدت چند شرکت مانند توافق CHEST) درآمدند که خدمات BIDS-ISI انگلستان را ایجاد کردند. این بعنوان نخستین مرکز در صف میزبانهای موفق پایگاههای اطلاعات کتابشناختی در مراکز مختلف اطلاعاتی روی شبکه ژانت قرار گرفت که در مقیاس وسیعی سطح دستیابی مراجعان به اطلاعات را افزایش داد. (East and Tilson, 1993; East, 1994)

     با پیشرفت مدیریت شبکه ها در انگلستان این شبکه ها بیشتر بر این گرایش تاکید کردند. بعنوان مثال در اواخر دهه 90، با توجه به هزینه حمایت دسترسی اینترنتی دانشگاه بریتانیا به آمریکا، نیاز به نگهداری بخش زیادی از اطلاعات واقعا باارزش آمریکایی در سایتهای انگلیسی احساس شد.(Law, 1997) علیرغم اینکه وضعیت موجود باعث شد که مفهوم "مجموعه ملی گسترده الکترونیکی" ـ به عنوان قطبی که در آن مواد با کیفیت بطور محوری تعریف شده اند ـ ظاهر گردد، اما این مجموعه ها حول و حوش شبکه سرورها نگهداری می شدند. ابداع چنین منبعی کاربر را قادر می سازد تا بتواند از کتابخانه های الکترونیکی کنترل شده مواد با ارزش استفاده کند، بدون اینکه نیاز داشته باشد که در کل اینترنت جستجو کند. اخیرا JISC در دیدگاه خودش در مورد منابع الکترونیکی گسترده ملی DNER)) این ایده را بعنوان شالوده و اساس سیاست اطلاعات ملی حفظ کرده است(PURL homepage, 2000).

     این در سطح بالایی به توسعه سرویس کتابخانه ملی در انگلستان اشاره می کند. بهرحال، اکنون سئوالات بسیار مهمی در رابطه با گسترش سریع DNER وجود دارد. با توجه به اینکه قراردادهای کنسرسیوم ملی در زمینه تدوین محتوا فشار زیادی وارد می کند، در آینده بهترین راه کسب اطلاعات، قراردادهای کنسرسیوم ملی نخواهند بود. اخیرا تلاشهایی صورت گرفته است تا کنسرسیوم ملی با ناشران تجاری مانند الزیوایر (Elsevier Science Direct, 2000) ارتباط برقرار کنند و این ارتباط از طریق کارگزارانی است که در پایگاه الکترونیکی صدور مجوز بومی(National Electronic Site Licening Initiative. Woodward, 1999; NESLI, 2000) فعالیت می کنند. مذاکرات پیچیده ایی در رابطه با انعطاف پذیری قیمت نامطلوب مجموعه ژورنالهای الکترونیکی مخصوصا آنهایی که زیاد مورد تقاضا نیستند، صورت گرفت.

     یک روش بهتر برای پیشرفت این بود: کنسرسیوم تحصیلات عالی ملی در مذاکراتی تصمیم گرفت مجموعه خود را به روش کتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان توزیع کند، که در این روش منابع دیجیتالی برای تمامی شخصیتهای علمی که در پایتخت هستند بصورت مجانی است. چنین شرکتهای محلی قادرند پول لازم را از طریق دولت محلی ، منابع آموزش متوسطه و بالاتر و دیگر شخصیتهای منطقه ایی تهیه کنند. زمانیکه نیروی خرید به بقیه بخشهای آموزش عالی اضافه شد، درآمد کلی که از طریق ناشران تجاری شرکتهای محلی انگلستان بدست آمد بسیار بیشتر از موسسات آموزش عالی انگلستان ـ که واحدهایی انعطاف ناپذیرندـ بود. همچنین این دسترسی با دستور جلسه آموزشی دولت نیز بخوبی انطباق یافته است.

مدیریت اطلاعات، فصل مشترک طراحی و آموزش

     اگر کتابخانه الکترونیکی از طریق قراردادهای چندجانبه بصورت منبعی مشترک د رآید، چالش آموزش گروه گسترده ایی از کاربران مطرح می شود. این یک موضوع جدید نیست: خصوصیت بارز، رشد خدمات کتابخانه های الکترونیکی اینست که نقش واسطه های اطلاعاتی در کاربران آموزشی و پشتیبانی بطور مشخصی در حال افزایش است.

     این روند تا حدی شاهدی بر مهارت کتابداران مرجع و دیگر خدمات عمومی است، اما همچنین انعکاسی از کارایی کمتر کتابخانه الکترونیکی در مقایسه با دیگر مزایای این کتابخانه کمبود قابل توجهی تحمل می کند. همچنین یک موضوع قابل توجه دیگر اینست که اگر کتابخانه الکترونیکی اینقدر مفید است چرا به افراد کثیری نیاز داریم تا چگونگی استفاده از آن را به ما نشان دهند؟ خریداری کردن پایگاههای بسیار متفاوتی که دارای محصولات بسیار متمایز هستند که دارای میانجی های خاص خویش می باشند کابوس آموزش را به پیش می کشد. تغییر مجموعه  کتابخانه های الکترونیکی در فرم های در دسترس در مقایسه با اینکه ما یعنی جامعه مراجعه کنندگان خود مجموعه ها را صاحب شویم و آن ها را به هر شکل که می خواهیم درآوریم، اجتناب ناپذیر است. بهرحال، به منظور افزایش حجم داده هایی که از طریق شبکه ما در دسترس هستند، ما نیاز به ابزار و ارتباطاتی داریم که این مجموعه داده ها را در دسترس کند و به تهیه کنندگان خارجی وابسته نباشد. ما می توانیم ارزش این دسترسی را در شاهراه اوهایو ببینیم، جایی که تاکید بر آموزش مراجعه کننده در مقایسه با ایجاد راههای ارتباطی مفید کمتر است(JISC, 1999; Wise,1999).

     امتیاز اصلی ابداع محموعه کتابخانه ملی الکترونیکی گسترده، کنترل راههای ارتباطی است که توسط این مجموعه ارائه می شود. بطور ساده ایی ما قادر خواهیم بود که دانش را بهتر از قبل اداره کنیم. بعنوان مثال ما قادر خواهیم بودکه کاربرد پروتکل های Z39.50  را بهینه سازیم، بنابراین یک جستجوی مستقل به مجموعه مستقل و مجزایی مرتبط خواهد شد. امروزه Z39.50 استانداردی است که از تنوع چشمگیری برخوردار است، بخش عمده این استاندارد بطور داخلی و از طریق DNER اداره می گردد.

     ما همچنین قادر خواهیم بود که با مجموعه کتابخانه های الکترونیکی فراتر از یک مجموعه فهرست قابل جستجو رفتار کنیم. بیشتر مجموعه هایی که از طریق شبکه ملی در دسترس هستند با یکدیگر بسیار تفاوت دارند، از شکلهای مختلفی تشکیل شده اند(مجموعه های تصویر، مجموعه های صدا،چندرسانه ایی ها) و یا در یک  موضوع خاص تخصص پیدا کرده اند. برای انجام جستجو در یک سیستم جستجویی که از طریق یک زبان ساده دستوری کار می کند ما نیاز داریم که ارتباط بین واسطه های از پیش تعیین شده را با گروههای کاربران توسعه دهیم و نظرات آنها را جویا شویم.

آموزش مراجعه کنندگان در کتابخانه الکترونیکی

     بنابراین، با پیشرفت در طراحی واسطه ها و مدیریت دانش، ما بخشی از نیاز آموزشی را برطرف کرده ایم. علاوه بر این مراجعه کنندگان ، خود نیز بعضی مهارتهای قابل انتقال را توسعه داده و به کتابخانه الکترونیکی می آورند ـ مانند سرویسهای سرگرمی و جزیی اینترنت ـ.. چنانچه شما جهت خرید یک پیتزای مخصوص پپرونی با ماهی از فرم وب استفاده کرده باشید در حقیقت شما یک سطح واقعی از مهارتهای منطق بول را فراگرفته اید.

     بهرحال کتابخانه گویای کاملی در هیچ کدام از دو فرم کتابخانه سنتی یا دیجیتالی وجود ندارد و نیاز آموزش مهارتهای مربوط به مدیریت اطلاعات همچنان وجود خواهد داشت. اگر کتابخانه الکترونیکی در مقابل گروه های جدید، متنوع و گسترده مراجعان قرار گیرد به جای اینکه بخواهیم بر طبق جدول زمانبندی شده خود عمل کنیم، ما نیاز داریم که طبقه بندی دوره خود را گسترده کنیم تا چنین آموزشی را در راس کارهای جستجوی اطلاعاتی خود قرار دهیم. واحد آموزش مجازی RDN 2 ما را در این مسیر قرار داده است.

     آموزش پیوسته (Online) منابعی که شامل مواد الکترونیکی ملی گسترده ایی (DNER) هستند را پیشنهاد می کند. نقش برنامه مهارتهای شبکه ایی بادوام (Tiefel, 1995) در ترویج مهارتهایی که در ساختن و استفاده کردن از کتابخانه های الکترونیکی بکار می روند بسیار حائز اهمیت است. در این روش نهایتا مانعی  بین آموزش مراجعه کننده دردو دهه اول قرن بیست و یکم قربانی بی واسطه ایی خواهد شد ، همانطور که جستجوی پیوسته در دو دهه آخر قرن بیستم بود.

     در مقایسه با این روند گسترده آموزش در کتابخانه الکترونیکی، حرکت مهمی نیز در رابطه با متمرکز ساختن و کنترل کردن روند آموزش مهارتهای اطلاعاتی وجود دارد. برای مثال، دانشگاه گلسگو، بطرز ویژه ای در جهت این دسترسی سازمان یافته است، یک برنامه اجباری بررسی و تعیین شده ایجاد فن آوری اطلاعات (IT) را برای همه دانشجویان کارشناسی ابداع کرده است، که حجم معینی از مواد آموزشی مرتبط با کتابخانه را شامل می شود.(RDN, 2000) این به منزله الگویی برای سایر موسسات گردید اما سئوالات بزرگتری در رابطه با ویژگی های فن آوری اطلاعات و تفاوت آن با مهارتهای اطلاعاتی مطرح شد. ما در اروپا شرایط لازم مهارتهای فن آوری اطلاعات فراملی را داریم که این همان گواهینامه اروپایی استفاده از کامپیوتر است.(ECDL, 2000) اما در مورد داشتن شروط یکسانی برای مهارتهای مدیریت اطلاعات بحثهایی وجود دارد. از سوی دیگر این خطر وجود دارد که عنوان مدیریت اطلاعات تا حد یک زیر مجموعه از سرفصل فن آوری اطلاعات تنزل یابد. نکته حائز اهمیت این است که مهارتهای مدیریت اطلاعات قبل از سرویسهای فن آوری اطلاعات  یا کتابخانه الکترونیکی وجود داشته اند و لازم است که اینها در جای خودشان ـ در زمانی که صحبت از آموزش موارد مرتبط به فن آوری اطلاعات می باشدـ مورد توجه قرار گیرند.

     به منظور حفاظت از حوزه تخصص خود، ما در حرفه اطلاعات نباید در این زمینه جدایی طلب باشیم. اینک در تحصیلات عالی یک حرکت فوق العاده سودمند در جهت ساختارهای عظیم آموزشی ترکیبی وجود دارد که این روند با مخالفت مواجه نخواهد شد. JISC  به منظور اداره محیطهای آموزشی  شورایی تشکیل داد.( JISC, 1999) و هدف الحاق همه سیتمهای اطلاعاتی اطراف یادگیرندگان را به تاخیر انداخت. سیستمهای مالی و اداری، منابع اطلاعاتی، حامیان آموزش و محیطهای آموزشی تحت اداره خودش ارائه دهد.

نتیجه گیری

     مسلما دیدگاههای متفاوتی در مورد ماهیت کتابخانه الکترونیکی وجود دارد. این مقاله تلاش کرده است تا بعضی از این دیدگاه های متفاوت را تعریف کند و علیرغم زمینه ایی که در مورد ابداع سیاست اطلاعات ملی وجود دارد، تلاش کرده است تا به ما نشان  دهد که به چه ویژگی هایی جهت ایجاد یک کتابخانه الکترونیکی عملی نیاز داریم. در غرب اسکاتلند، ما برای انعقاد قرارداد مهمی تلاش کردیم، مثل پروژه کتابخانه دیجیتالی گلسگو (Netskill, 2000) و پروژه گیلز(University of Glasgow, 2000) یا هماهنگی الکترونیکی گلسگو با استریت کلاید(Glasgow Allied Electronically with Starth Clyde. GAELS, 2000). اول اینکه یک کتابخانه مجازی حقیقی مستقل از موسسسات تشکیل دهنده خود است و دوم اینکه بخش عمده ایی از یک پروژه کتابخانه دیجیتالی بر اساسا کتابخانه های موجود است. تجربه به ما نشان داده است که نباید تفاوتها در ایجاد خدمات کتابخانه الکترونیکی وسیع و گروهی ـ با توجه به ماهیت متفاوت سازمانی که دارندـ دست کم گرفته شود.

     کتابداران باید آگاه باشند که ناشران تجاری توانایی تامین خدمات الکترونیکی کتابخانه ای را بطور مستقل از محدودیتهای سازمانی دارند، بنابراین ناشرین تجاری آزاد هستند که شیوه هایی را که از طریق آنها کتابخانه هم توسط شرایط خاص هر موسسه و همینطور توسط نیاز به حفظ خدمات کتابخانه ایی ترکیبی سنتی ـ معاصر ـ محدود می شوند. در اینجا یک خطر جدی وجود دارد که حرکت واقعی در گسترش خدمات کتابخانه الکترونیکی و آموزش الکترونیکی ممکن است از جایی خارج از کتابخانه سنتی و جهان دانشگاهی و از طریق ناشران تجاری صورت گردد، درست مانند حرکت صنعت تولید بعد از سال 1945که از بریتانیا تا آلمان و ژاپن عبور کرد. حداقل ما می توانیم ببینیم که دوره رهبری کتابخانه های دانشگاهی انگلستان در  زمانی که بر اساس مصلحت گرایی بود، گذشته است و حرکت جدیدی از آمریکا صورت گرفته است، جایی که شخصیتهای مهمی در زمینه علوم محاسبات (Arms, 2000) مدارس کتابداری (Borgman, 2000) و مجموعه سازی (Lesk, 1997) در حال تجزیه و تحلیل متفکرانه روش جدید می باشند.

     به نظر ما، احتمالا کتابخانه مجازی واقعی ـ یک کتابخانه الکترونیکی که در فضای شبکه ایی جدید ایجاد شده است و از محدودیتهای سازمانی موچود مجزا است ـ زمینه مساعدی برای ایجاد سرویسهای اطلاعات آینده فراهم کرده است. این نوع از کتابخانه الکترونیکی جهت ابداع و نوآوری و مانوردادن به ما آزادی عمل می دهد و این باعث می شود تا نزدیکترین رقبای ما ـ مخصوصا آنهایی که خارج از بخش آموزشی هستندـ لذت ببرند. فقط زمان می تواند بگوید که این عقیده درست است یا نه. اما برای آینده، ما باید اهداف خاصی را دنبال کنیم، چرا که اگر ما این کار را انجام ندهیم دیگران آینده را از آن خود خواهند کرد.